‘‘ગાંધીવાદ જેવી કોઈ વસ્તુ છે જ નહિ, અને મારે મારી પાછળ કંઈ સંપ્રદાય મૂકી જવો નથી. મેં કંઈ નવું તત્વ કે સિદ્ધાંત શોધી કાઢયો છે, એવો મારો દાવો નથી. મેં તો માત્ર જે શાશ્વત સત્યો છે, તેને આપણા નિત્યના જીવન અને પ્રશ્નને લાગુ પાડવા મારી ઢબે પ્રયાસ કર્યો છે… એમ કરવામાં મેં કેટલીક વાર ભૂલો કરી છે, અને એ ભૂલોમાંથી હું શીખ્યો છું. હું સ્વભાવથી સત્યવાદી હતો, પણ અહિંસક નહોતો. એક જૈન મુનિએ એક વાર સાચું જ કહેલું કે સત્યને ખાતર અહિંસાને જતી કરવી પડે તો હું કરી શકું તેવો છું.

ગાંધીવાદ અથવા ગાંધીવિચાર શું છે, એ હું પોતે જ જાણતો નથી. નકશા વિનાના સમુદ્રમાં હું હંકારી રહ્યો છું. મારે તો વારંવાર પાણીના ઉછાળ તપાસીને આગળ હંકારવું પડે છે.

મારી સલાહની બાબતમાં એક છૂટવા બારી હંમેશા હોય છે, અને તે એ કે મારી સલાહ જેની બુદ્ધિ તેમ જ અંતઃકરણને ન બેસે તેણે અનુસરવાની જરૂર નથી. જેને પ્રમાણિકપણે અંતરમાંથી સાદ સંભળાય છે, તેવા કોઇએ મારી સલાહને કારણે એ સાદને જવાબ વાળતાં અચકાવાનું નથી. બીજા શબ્દોમાં મારી સલાહ એવાઓને જ લાગુ પડે છે, જેમને ‘અંતરના સાદ’ની ગમ નથી.

જો ગાંધીવાદી ભૂલની તરફદારી કરતો હોય તો તેનો અવશ્ય ધ્વંસ થાઓ. સત્ય ને અહિંસાનો કોઈ કાળે નાશ નથી. પણ ગાંધીવાદ એ સંપ્રદાય ભાવનાનું જ બીજું નામ હોય તો તે ધ્વંસ થવાને જ લાયક છે. મરણ પછી મને ખબર પડી શકતી હોય અને પડે કે જે જે કંઈ જીંદગીમાં મેં આરાધ્યું હતું, તે માત્ર સંપ્રદાય બનીને જ રહ્યું છે, તો મને અતિ વેદના થાય..

કોઈ એમ ન કહે કે હું ગાંધીનો અનુયાયી છું. હું એકલો જ મારો અનુયાયી બનું, એટલું બસ છે. મારો પોતાનો પણ હું કેટલો નબળો અનુયાયી છું, એ હું જ જાણું છું. તમે બધા મારા અનુયાયી નહિ પણ સહાધ્યાયી, સહયાત્રી, સંશોધક અને સાથી છો.

ગાંધીભક્ત કોઈ હોય તો હું જ હોઈશ. પણ મારી ઉમેદ છે કે એવો અહંકાર મારામાં નથી. ભક્ત તો ભગવાનને હોય. હું મને ભગવાન માનતો જ નથી. પછી ભક્ત શાના?

મને સર્વકાળે એકરૂપ દેખાવાની કશી પરવા નથી. સત્યની શોધમાં મેં ઘણા વિચારોનો ત્યાગ કર્યો છે ને ઘણી નવી વસ્તુઓ શીખ્યો છું. ઉંમરમાં ભલે હું વૃદ્ધ થયો હોઉં, પણ મારો આંતરિક વિકાસ થતો અટક્યો છે અથવા દેહ પડ્યા પછી મારો વિકાસ અટકી જશે એવું મને લાગતું નથી. મને એક જ વસ્તુની પડી છે, ને તે પ્રતિ ક્ષણ સત્યનારાયણની વાણીને અનુસરવાની મારી તત્પરતા છે.

હું કંઈ સર્વ સત્તાનો દાવો નથી કરતો. મારો દાવો સત્યનો આગ્રહી હોવાને લીધે જે વખતે જે સત્ય ભાસે, તે પ્રમાણે યથાશક્તિ આચરણ કરવાનો છે. તેથી જાણ્યે અજાણ્યે મારામાં ઉત્તરોત્તર ફેરફાર અથવા વૃદ્ધિ જે કહો તે થવા સંભવ છે.”